Tài liệu hướng dẫn soạn bài Chiếc thuyền ngoài xa được biên soạn giúp các em hiểu và cảm nhận được suy nghĩ của người nghệ sĩ nhiếp ảnh khi phát hiện ra sự thật : đằng sau bức ảnh rất đẹp về chiếc thuyền trong sương sớm mà anh tình cờ chụp được là số phận đau đớn của người phụ nữ và bao ngang trái trong một gia đình hàng chài. Từ đó thấu hiểu: mỗi người trong cõi đời, nhất là người nghệ sĩ, không thể đơn giản, sơ lược khi nhìn nhận cuộc sống và con người.
I. Tìm hiểu chung về tác giả, tác phẩm
1. Tác giả
– Nguyễn Minh Châu (1930 – 1989) quê ở làng Thới, xã Quỳnh Hải (nay là xã Sơn Hải), huyện Quỳnh Lưu, tỉnh Nghệ An.
– Đầu năm 1950, ông gia nhập quân đội, theo học Trường Sĩ quan Lục quân Trần Quốc Tuấn.
– Từ năm 1952 đến năm 1958, ông công tác và chiến đấu tại Sư đoàn 320.
– Năm 1962, ông về Phòng Văn nghệ quân đội, sau chuyển sang tạp chí Văn nghệ Quân đội.
– Tác phẩm chính:
+ Tiểu thuyết và truyện ngắn: Cửa sóng (tiểu thuyết, 1967), Những là vùng trời khác nhau (tập truyện ngắn, 1970), Dấu chân người lính (tiểu thuyết, 1972), Miền cháy (tiểu thuyết, 1977), Lửa từ những ngôi nhà (tiểu thuyết, 1977), Những người đi từ trong rừng ra (tiểu thuyết, 1982), Mảnh đất tình yêu (tiểu thuyết, 1987), Người đàn bà trên chuyến tàu tốc hành (1983), Bến quê (1985), Chiếc thuyền ngoài xa (1987), Cỏ lau (1989), …
+ Sáng tác viết cho thiếu nhi: Từ giã tuổi thơ (tiểu thuyết, 1974), Những ngày lưu lạc (tiểu thuyết, 1981), Đảo đá kì lạ (tiểu thuyết, 1985),…
– Nguyễn Minh Châu được coi là một trong những cây bút tiên phong của văn học Việt Nam thời kì đổi mới.
– Năm 2000 ông được tặng Giải thưởng Hồ Chí Minh về văn học nghệ thuật.
2. Tác phẩm
– Truyện ngắn Chiếc thuyền ngoài xa in đậm phong cách tự sự – triết lí của Nguyễn Minh Châu. Với ngôn từ dung dị đời thường, truyện kể lại chuyến đi thực tế của một nghệ sĩ nhiếp ảnh và những chiêm nghiệm sâu sắc của ông về nghệ thuật và cuộc đời.
– Bố cục: 2 đoạn
+ Đoạn 1 (Từ đầu đến “…Chiếc thuyền lưới vó đã biến mất”): Hai phát hiện của người nghệ sĩ nhiếp ảnh.
+ Đoạn 2 (còn lại): Câu chuyện của người đàn bà hàng chài ở tòa án huyện và tấm ảnh được chọn.
II. Soạn bài Chiếc thuyền ngoài xa phần nội dung tác phẩm
1, Xuất xứ/hoàn cảnh ra đời của tác phẩm Chiếc thuyền ngoài xa
Truyện ngắn “Chiếc thuyền ngoài xa” được rút ra từ tập truyện ngắn cùng tên của nhà văn Nguyễn Minh Châu (năm 1987).
2, Bố cục tác phẩm Chiếc thuyền ngoài xa
Gồm 3 phần:
+ Phần 1: Từ đầu đến “…..thuyền lưới vó đã biến mất”. Hai phát hiện lớn lao của nghệ sĩ Phùng.
+ Phần 2: Đoạn tiếp theo đến “…..chống chọi với sóng gió giữa phá”. Câu chuyện về cuộc đời bi thương của người đàn bà hàng chài.
+ Phần 3. Đoạn còn lại. Cảm nhận/ suy nghĩ của họa sĩ Phùng về bức ảnh được chọn trong bộ lịch năm ấy.
3, Giá trị nội dung bài Chiếc thuyền ngoài xa
– Từ câu chuyện về một bức ảnh nghệ thuật và sự thật về một cuộc đời đằng sau bức ảnh đó, truyện ngắn Chiếc thuyền ngoài xa đã mang đến một bài học sâu sắc về cách nhìn nhận cuộc sống và con người: chúng ta phải nhìn nhận cuộc sống một cách nhìn đa diện, nhiều chiều chứ không thể đánh giá một con người, sự vật qua vẻ bề ngoài của nó.
– Đồng thời, câu chuyện trong bức ảnh nghệ thuật đó cũng đặt ra một vấn đề về nghệ thuật cho những người nghệ sĩ. Đó là không nên nhìn cuộc sống qua một lăng kính màu hồng mà cần phải lăn xả vào hiện thực, thực tế để nhìn nhận nó một cách toàn vẹn, đầy đủ hơn. Nghệ thuật phải gắn liền với hiện thực, đó là điều mà một người nghệ sĩ chân chính cần phải làm được.
4, Giá trị nghệ thuật tác phẩm Chiếc thuyền ngoài xa
– Nghệ thuật xây dựng tình huống truyện vô cùng độc đáo, hấp dẫn: Nguyễn Minh Châu đã dựng nên một tình huống nghịch lí, đối lập giữa hình ảnh của con thuyền khi ở ngoài xa với con thuyền khi nó đến gần để tạo ra tình huống nhận thức cho nhân vật của mình, cũng là cho người đọc.
– Cách khắc họa nhân vật rõ nét, cốt truyện hấp dẫn, lôi cuốn kết hợp với ngôn ngữ sử dụng rất linh hoạt, sáng tạo đã góp phần làm nổi bật chủ đề tư tưởng của tác phẩm.
– Giọng điệu đầy sự chiêm nghiệm, suy tư, trăn trở phù hợp với tình huống nhận thức mà tác phẩm đặt ra. Đồng thời cũng làm nên nét đặc trưng riêng trong phong cách sáng tác nghệ thuật của Nguyễn Minh Châu
III, Hướng dẫn luyện tập
Câu số 1 (trang 78 sgk ngữ văn 12 tập 2)
– Phát hiện thứ nhất của người nghệ sĩ nhiếp ảnh tên Phùng đó là phát hiện về nghệ thuật.
– Anh đã phát hiện về vẻ đẹp hiếm có của một chiếc thuyền ngoài xa, đó là một “cảnh trời cho đắt giá”:
Đó là “một bức tranh mực tàu của một danh họa thời cổ”, “Mũi thuyền in một nét mơ hồ…vào bờ”, một vẻ đẹp hoàn hảo và toàn bích.
Đây chính là cảnh tượng kì diệu của thiên nhiên, của cuộc sống khi ta nhìn từ xa.
⇒ Tâm trạng của người họa sĩ Phùng: bối rối trước cái đẹp toàn bích này: “trong trái tim như có cái gì bóp thắt vào”, anh nhận ra rằng “bản thân cái đẹp chính là đạo đức”. Đó chính là niềm vui, niềm hạnh phúc giản đơn của một người nghệ sĩ khi bắt gặp cái đẹp, qua đó anh cũng nhận ra vai trò thực sự của nghệ thuật.
Câu số 2 (trang 78 sgk ngữ văn 12 tập 2)
* Thái độ của nghệ sĩ Phùng khi chứng kiến những điều diễn ra ở gia đình hàng chài:
– Một phát hiện đầy nghịch lí: một bức tranh về cảnh bạo lực gia đình đối lập hoàn toàn với bức tranh thiên nhiên.
Người đàn ông đang dùng chiếc thắt lưng da quật tới tấp vào lưng của người đàn bà.
Người đàn bà ấy vẫn cam chịu mà không hề kêu lên một tiếng, không chống trả và cũng không tìm cách chạy trốn
Đứa con vì thương mẹ nên nhảy xổ vào đánh trả nhưng lại bị người cha tát hai cái ngã nhào.
Người mẹ ôm đứa con vào lòng, chắp tay vái lậy xin tha, ôm con vào lòng, rồi lại buông ra trở về chiếc thuyền.
– Cảm xúc của nhân vật Phùng:
Kinh ngạc vô cùng trước cảnh tượng hãi hùng vừa chứng kiến
Trong mấy phút đầu anh chỉ biết đứng há hốc mồm mà nhìn khung cảnh đang diễn ra
Sau đó mới vội vàng vứt chiếc máy ảnh xuống đất định chạy tới để can ngăn
Rồi cuối cùng lại ngơ ngác, bần thần khi chiếc thuyền đi mất.
⇒ Người nghệ sĩ Phùng cảm thấy cay đắng, xót xa nhận ra một cảnh đời ngang trái, bi kịch trong gia đình thuyền chài.
Câu số 3 (trang 78 sgk ngữ văn 12 tập 2)
– Câu chuyện của người đàn bà hàng chài khốn cùng ấy đã cho ta thấy một hiện thực khó khăn mà con người đang phải đối mặt trong cuộc sống.
– Hình ảnh người đàn bà tưởng chừng như là người ngu dốt, yếu đuối, chỉ biết nhịn nhục cam chịu kia hóa ra lại là người bản lĩnh, thấu hiểu lẽ đời và giàu đức hi sinh luôn chỉ biết sống cho con chứ không sống cho mình.
– Vì vậy, chúng ta không thể nhìn cuộc sống một cách đơn giản, một chiều, khái quát mà phải có một cái nhìn nhiều chiều đa diện để hiểu đúng bản chất của đối tượng, sự việc và khám phá, phát hiện ra những vẻ đẹp tiềm ẩn sâu xa sau lớp vẻ ngoài xù xì, xấu xí, thô nhám của cuộc sống.
Câu số 4 (trang 78 sgk ngữ văn 12 tập 2)
* Hình tượng người đàn bà hàng chài:
– Ngoại hình thô kệch, trạc 40 tuổi, mặt rỗ, xấu xí.
– Nhẫn nhục, cam chịu mọi đớn đau khi bị người chồng đánh, người mẹ hi sinh tất cả vì những đứa con.
– Yêu thương con vô bờ bến.
⇒ Người đàn bà ấy là một người giàu tình thương, luôn thương yêu gia đình hết mực, giàu lòng vị tha và đức hi sinh. Lấy hạnh phúc của các con làm hạnh phúc của mình.
* Hình tượng người chồng độc ác:
– Ngoại hình: to lớn với tấm lưng rộng và cong, tóc tổ quạ, chân đi chữ bát, quần áo thì xộc xệch.
– Ban đầu ông là một người hiền lành, cục mịch, không bao giờ đánh vợ con.
– Khi cuộc sống quá khó khăn, nghèo đói lại còn đông con nên mới sinh ra độc ác, tàn nhẫn. Hắn đánh vợ nhằm giải tỏa áp lực.
⇒ Vừa là nạn nhân của cuộc sống đói nghèo, khổ cực vừa là thủ phạm gây nên biết bao đau khổ cho chính những người thân của mình.
* Chị em thằng Phác:
– Chị thằng Phác là một cô bé yếu ớt mà can đảm, đã phải vật lộn để tước lấy con dao đang cầm trên tay thằng em trai để Phác không làm một việc trái với luân thường đạo lý.
– Còn thằng Phác thì lại thương mẹ theo kiểu của một đứa con còn nhỏ, chưa hiểu sự đời, thương mẹ theo cái cách một đứa con trai vùng biển. Hình ảnh thằng Phác đã khiến cho người ta cảm động bởi tình thương mẹ dạt dào.
⇒ Bất hạnh, đau khổ khi phải chứng kiến cảnh bạo lực gia đình tàn khốc.
* Nhân vật Phùng:
– Phùng vốn là một người lính chiến đã từng vào sinh ra tử nên anh căm ghét mọi sự áp bức, bất công, sẵn sàng làm tất cả vì điều thiện, vì lẽ công bằng. Anh đã thực sự xúc động, ngỡ ngàng, mê đắm trước vẻ đẹp tinh khôi, toàn bích của thuyền biển bình minh. Một người nhạy cảm như Phùng không tránh khỏi nỗi tức giận khi phát hiện ra là đằng sau cảnh đẹp huyền mỹ của chiếc thuyền ngoài xa kia là sự bạo hành của cái xấu, cái ác.
– Trước khi trò chuyện với người đàn bà hàng chài, Phùng nhìn đời nhìn nghệ thuật bằng một cách giản đơn nhưng sau khi biết được lý do và cuộc đời của người đàn bà, anh đã rút ra cho mình một bài học đắt giá đó là “phải có cái nhìn đa chiều đa diện để thấu hiểu đúng bản chất sâu xa của cuộc sống, nghệ thuật phải song hành với hiện thực”.
Câu số 5 (trang 78 sgk ngữ văn 12 tập 2)
Cách xây dựng cốt truyện của nhà văn Nguyễn Minh Châu trong tác phẩm vô cùng độc đáo:
Tạo ra một tình huống truyện bất ngờ, sáng tạo: phía sau một cảnh tượng đẹp như mơ là hình ảnh thô bạo của một gã đàn ông vũ phu. Điều đó đã khiến Phùng – một người nghệ sĩ nhạy cảm kinh ngạc.
Sau đó, Phùng lại được chứng kiến hành động của những đứa con của người đàn bà hàng chài trước những hành động hung bạo của người cha đối với mẹ, tâm hồn nghệ sĩ trong anh đã có sự thay đổi cách nhìn nhận.
Qua cuộc trò chuyện với người đàn bà hàng chài, anh như vỡ òa, lúc này anh mới hiểu sâu sắc hơn về nguyên nhân sâu xa của sự cam chịu của người đàn bà ấy.
→ Ý nghĩa: Nguyễn Minh Châu xây dựng được tình huống truyện hết sức độc đáo, ở đó bộc lộ mọi mối quan hệ, khả năng ứng xử, thử thách phẩm chất, thể hiện tính cách và tạo ra những bước ngoặt trong tư tưởng, tình cảm.
Tình huống truyện mang ý nghĩa của việc khám phá, phát hiện những chân lý của cuộc sống.
Câu số 6 (trang 78 sgk ngữ văn 12 tập 2)
– Người kể chuyện ở đây là nhân vật Phùng – người nghệ sĩ nhiếp ảnh, hay nói chính xác hơn đó là sự hoá thân của tác giả vào nhân vật Phùng. Việc chọn người kể chuyện tinh tế này cũng đã tạo ra một điểm nhìn trần thuật sắc sảo, làm tăng khả năng khám phá đời sống của tình huống truyện, lời kể chuyện trở nên khách quan hơn, chân thật hơn và giàu sức thuyết phục.
– Ngôn ngữ các nhân vật ở đây vừa sinh động, vừa mộc mạc, đời thường vừa phù hợp với đặc điểm tính cách của từng người.
Ngôn ngữ của người đàn ông thì cục cằn, thô lỗ
Người đàn bà thì lại dịu dàng, cam chịu, xót xa, chiêm nghiệm, trải đời.
⇒ Việc sử dụng ngôn ngữ rất linh hoạt, sáng tạo như thế của nhà văn đã góp phần làm khắc sâu thêm chủ đề- tư tưởng của truyện ngắn.
Trên đây, review.edu.vn đã tổng hợp nội dung chi tiết hướng dẫn soạn văn 12 bài Chiếc thuyền ngoài xa được biên soạn giúp các em tham khảo và chuẩn bị bài tốt hơn trước khi đến lớp. Để hiểu sâu và nhớ lâu hơn, các em nên kết hợp tự soạn bài theo những kiến thức của bản thân. Chúc các em luôn đạt kết quả cao trong học tập.
